Cuộc đời thi sĩ Nguyễn Nhược Pháp gắn bó với bóng dáng hai người phụ nữ đẹp: Mẹ cả, người đàn bà không sinh ra nhưng đã thương yêu, nuôi nấng ông bằng cả trái tim, và người con gái "trong mộng" mà ông đã thầm yêu trộm nhớ đến mức viết nên thơ, nhưng không bao giờ có được nhau.Phận con vợ bé Tuổi ấu thơ và thời trưởng thành của Nguyễn Nhược Pháp là cuộc sống vui vẻ, đầy đủ, nhiều mầu sắc trong một căn nhà sang trọng gồm cha mẹ, các anh chị em đông đúc. Nếu không nói thì không ai biết, ông là con riêng của cha ông với một người phụ nữ khác. Nguyễn Nhược Pháp mồ côi mẹ từ nhỏ. Cha Nguyễn Nhược Pháp là học giả Nguyễn Văn Vĩnh, nổi tiếng tài hoa và giàu có đất Hà Thành thời ấy. Mẹ là bà Phan Thị Lựu, người Lạng Sơn, đẹp nức tiếng. Lúc cha mẹ ông sánh duyên với nhau, cha ông đã có vợ cả và mấy đứa con trong một căn biệt thự ở phố Mã Mây. Hồi ấy, học giả Nguyễn Văn Vĩnh có khách sạn tọa lạc gần Hồ Gươm, bà Lựu cùng gia đình buôn bán đường xa, thường lưu lại khách sạn này. Cảm vì sắc, mến vì tài, họ nhanh chóng đến với nhau, nên duyên vợ chồng. Bà Lựu sống cùng chồng ở căn nhà ngay trong khuôn viên khách sạn, chung quanh là cảnh sắc đẹp đẽ. Có lẽ cuộc đời của mẹ con bà sẽ rất êm đềm nếu không có sự biến xảy ra năm Nguyễn Nhược Pháp 2 tuổi. Học giả Nguyễn Văn Vĩnh không chỉ nổi tiếng bởi tài hoa , giàu có, mà còn là người đàn ông đa tình. Lấy bà Lựu vài năm, sau thời gian mặn nồng, ông Vĩnh lại bắt đầu say mê một bóng hồng mới, đó là một cô đào lai Tây đẹp tuyệt trần. Tìm mọi cách để giữ ông không được, sau bao ghen tuông, dằn vặt, bà Lựu tự vẫn, để lại con trai nhỏ mới hơn 2 tuổi đầu. Nguyễn Nhược Pháp lúc này về sống với nhà bà cả của ông Vĩnh, bà Đinh Thị Tính và các con. Nhiều người thân kể lại, bà Tính là người độ lượng. Ngày bà Lựu tự vẫn vì tình, bà Tính đã cảm thương, than rằng bà Lựu dại, chết đi để lại con thơ, trong khi, người có ghen đáng ra phải là bà mới đúng. Từ đó, Nguyễn Nhược Pháp sống trong căn nhà lớn khuôn viên mênh mông ở phố Mã Mây. Ông sống trong vòng tay mẹ cả và các anh em cùng cha khác mẹ của mình. Là con vợ lẽ, ông vẫn được coi trọng như các thành viên khác trong gia đình, các con bà cả, nhỏ tuổi hơn vẫn phải gọi ông là anh. Suốt thời thơ ấu cho đến lúc lớn, Nguyễn Nhược Pháp đắm chìm trong một không khí gia đình tài tử vui vẻ. Anh em nhiều người tài hoa, họ lập ra tờ báo Tuổi Cười cho riêng gia đình mình, tự biên soạn, tự in ấn và bán cho các thành viên đọc. Lập sân khấu biểu diễn nhạc, kịch, xiếc, ảo thuật , tổ chức đua xe đạp quanh hồ Tây với anh em và bạn bè, rồi nhóm thơ ca nhạc họa... Chưa nhớ được mặt mẹ ruột, nhưng Nguyễn Nhược Pháp đã sống những năm tháng đẹp và êm đềm trong vòng tay mẹ cả và các anh em. Cho đến khi yểu mệnh mà chết ở tuổi 24, Nguyễn Nhược Pháp vẫn được mẹ và các anh em thương nhớ khôn nguôi. Trước lúc chết, ông để lại hai bức thư, một bức cảm ơn mẹ cả, bày tỏ niềm tiếc nuối từ biệt mẹ và các anh em. Bức kia là gửi cho người anh, nhà thơ Nguyễn Giang, nhắn nhủ anh ở lại thay mình chăm sóc, báo hiếu cho mẹ. Mẹ cả của ông, trước lúc xuôi tay nhắm mắt, đã trăn trối với các con, cho chôn bà cạnh mộ đứa con chồng mà bà rất thương yêu. Bóng hồng trong thơ Nhắc đến Nguyễn Nhược Pháp, người ta nhớ ngay đến bài thơ bất hủ Em đi chùa Hương, với những câu "Hôm qua em đi chùa Hương/ Hoa cỏ còn mờ hơi sương", đã được phổ thành bài hát nổi tiếng. "Em" trong bài thơ chính chính là người trong mộng của Nguyễn Nhược Pháp, người con gái đã chiếm trọn trái tim ông trong những năm cuối cuộc đời.
(Bà Đỗ Thị Bính và ba người phụ nữ làm nên huyền thoại Tứ đại mỹ nhân của Hà thành xưa.)
Bà là một trong bốn mỹ nữ đẹp nổi tiếng đã trở thành huyền thoại của Hà Thành, Đỗ Thị Bính. Bà Đỗ Thị Bính sinh năm 1915, là kiều nữ của cụ Đỗ Lợi, nhà tư sản thầu khoán lớn nhất Hà Thành khi đó. Những năm 1930, ông Đỗ Lợi là nhà tư sản có tiếng ở Hà thành. Là tiểu thư khuê các giàu có, lại đẹp nức tiếng, nhưng bà Bính lại được người xung quanh thương mến, yêu quý bởi bà rất đỗi bình dị, hiền hậu, sống chan hòa với mọi người, không phân biệt giai cấp. Bà Đỗ Thị Bính còn có biệt danh là Giai nhân áo đen, vì bà chỉ thích vận mỗi quần áo màu đen. Dù ai có cho màu áo khác, bà cũng chỉ nhận mà cất đi, không sử dụng. Người già còn kể lại, bà Bính khi ấy da trắng nõn nà, vóc người thanh tú cao sang, lại thêm những bộ đồ đen óng, càng khiến bà trông thêm đẹp đẽ, cao quý vô cùng. Mỗi lần bà ra ngoài, những vương tôn công tử cứ ngoái nhìn và chạy theo mải miết. Trong tập thơ Ngày xưa, chân dung Đỗ Thị Bính hiện lên đẹp đẽ thế này: “Tóc xanh viền má hây hây đỏ/Miệng nàng bé thắm như san-hô/Tay ngà trắng nõn, hai chân nhỏ”. Hồi ấy, trước hiên nhà bà Bính, có hoa phong lan, những cụm hồng thơm ngát mà bà Bính thường ra ngoài ngắm hoa, đọc sách. Khi ấy, Nguyễn Nhược Pháp đang làm việc tại tòa báo L’ Annam nouveau, ngày nào cũng tìm mọi cớ đi ngang đi lại để ngắm nhìn nàng, rồi tương tư, rồi về say mê, mơ mộng và tặng nàng bao vần thơ thấm đẫm mối chân tình. “Ta lặng nhìn hơi lâu/Nhưng thì giờ đi mau...Nàng chợt nghiêng thân ngà/Thoáng bóng người xa xa...Ta mơ chưa lại hồn/Nàng lẹ gót lầu son/Vừa toan /nhìn nét phượng /Giấy thẹn bay thu tròn...”
(Giai nhân làm nên những vần thơ bất hủ)
Và bài thơ Em đi chùa Hương nổi tiếng đã ra đời trong những ngày tháng mê đắm bóng hình giai nhân áo đen, duyên dáng, tươi thắm trong câu chuyện tình êm ái và có hậu như giấc mơ của nhà thơ: “Đường đây kia lên trời/ Ta bước tựa vai cười/ Yêu nhau, yêu nhau mãi/ Đi, ta đi, chàng ôi!” Nhưng cuộc đời không có như mơ, chàng thi sĩ trẻ đã bạc mệnh sau cơn bạo bệnh, bỏ lại bao ước vọng của tuổi thanh xuân, và ước mộng đẹp của một mối tình dang dở. Nàng giai nhân áo đen cũng đau buồn, nhỏ lệ vì thương nhớ chàng. Sau khi Nguyễn Nhược Pháp mất được một năm, gia đình thuyết phục Bính lấy Bùi Tường Viên, em trai út của Luật sư nổi tiếng Bùi Tường Chiểu, mới du học bên Pháp về. Đám cưới của bà được cho là đám cưới sang nhất Hà Thành thời bấy giờ. Bà Bính lấy chồng, rồi chiến tranh nổ ra, bà tham gia phong trào Bình dân học vụ, làm từ thiện, chữa bệnh cứu người. Hòa bình, bà và chồng vẫn sống đời mẫu mực, giúp đỡ mọi người chung quanh. Trong cuộc sống hôn nhân, ông bà nổi tiếng thương yêu, thủy chung với nhau. Bà được con cái và người thân ngưỡng mộ như một người đàn bà tài sắc vẹn toàn, đảm đang, hiếu thuận, luôn giữ đúng lễ tiết của người phụ nữ mẫu mực Hà Nội xưa. Hai người đàn bà trong cuộc đời Nguyễn Nhược Pháp đều mang vẻ đẹp của phụ nữ Việt, luôn sáng đẹp trong những chân tình giữa người với người.
Trân Trân viết
