Cách nay gần một năm. tình cờ nghe bản nhạc với tựa đề khá lạ: Chân Nguyên cuả Trực Hối. Do ca sĩ Hà Thanh trình bày. Hiểu ngay là bản nhạc mang tính tôn giáo, ở đây là Phật giáo….
Bản nhạc không có gì đặc sắc về nhạc thuật. Nhưng về lời của bản nhạc khá nhẹ nhàng, không nặng nề từ ngữ kinh kệ như hầu hết nhạc và thơ mang tư tưởng Phật giáo được gọi là thơ, nhạc “Thiền” … Thơ và nhạc không hẳn phải dùng những từ ngữ trong các bài kệ. bài kinh mới là thơ thiền, nhạc thiền…. Đây có lẽ là bản nhạc ngoại lệ. Không hiểu đây có phải là ý kiến chủ quan hay không ? Cũng như những bài Đạo Ca của nhạc sĩ Phạm Duy được ông cho là nhạc Thiền. Tôi đã được nghe ông trao đổi với bạn hữu, đọc trên Net, trên báo chí: Ông sẽ sáng tác một số Đạo Ca mà ông cho là nhạc Thiền. Và Ông đã cho ra đời một CD Đạo ca. Nhưng cái ý nguyện chuyển những bản nhạc Đạo Ca của ông thành những bản Thiền Ca hầu như không thành. CD Đạo Ca của ông được giới thiệu, quảng cáo qua nhiều phương diện. Nhưng theo thiển kiến của tôi cho tới nay nó đã đi vào quên lãng. Có nghĩa là quần chúng không chấp nhận. Việc này có thể lý giải qua cuộc sống và nhân cách của Phạm Duy. Ông là một con người đầy tự mãn, đầy tham vọng,. Ông hoàn toàn thiếu cái dung dị, hòa nhã, nhẹ nhàng, khiêm tốn, cung kính của một “Thiền Giả”. Ông đã sáng tác 10 bản Tục Ca lờ lẽ dung tục của một kẻ đầu đường xó chợ thì ông lấy cái “Tâm” ở đâu mà viết nhạc Thiền?
Người ta cũng thường cho nhạc TCS là nhạc thiền. Chỉ đúng một phần và chỉ năm ba bài như Ru Ta Ngâm Ngùi, Đêm Thấy Ta Là Thác Đổ, Biết Đâu Nguồn Cội.. Nhạc Trịnh Công Sơn (TCS) người nghe cảm nhận được cái gì đó có vẻ sâu lắng, một chất buồn nhìn đời bằng con mắt bi quan, tiêu cực ảnh hưởng bởi triết hiện sinh, nhưng nhẹ hơn. Có lẽ TCS sống trong tư tưởng Phật Giáo từ thủa nhỏ nên cường độ của hiện sinh nhẹ đi nhiều.. Điều này làm cho nhiều người lầm tưởng đó là tư tưởng Thiền. Những tư tưởng chán nản tiêu cực trong bối cảnh lịch sử chiến tranh của đất nước khi đó được truyền tải qua những bản nhạc của TSC hoàn toàn không đem lại sự an tịnh, bình an, giải thoát con người như là bản chất của Thiền.. Nhưng hầu hết nhạc của TCS như những trái phá, trái rocket phá nát tinh thần yêu nước, sức hăng say chiến đấu. Không tạo được tình yêu thương nhân loại cho lớp người trai trẻ của một thế hệ cần sự hăng say chiến đấu cho cái Thiện, cho công bằng, an sinh của mảnh đất tự do, dân chủ Miền Nam. Một mảnh đất, và một chính thể lấy yêu thương, công bằng làm nề tảng. ?
Bản chất của Thiền là giải thoát, là bình dị, là tĩnh lặng, là an bình. Vây trong các bộ môn của văn học nghệ thuật nếu không đạt được những tính chất cao cả như thế sẽ không được xem là những tác phẩm về Thiền..
Lần đầu tiên khi nghe bản Chân Nguyên tôi như người đang đi giữa trưa hè gặp được bóng cây bên dòng suối. Ngồi yên nghe, lời nhạc như tiếng nước róc rách, chưa kịp uống nước đã thấy sự êm ả dịu dàng thấm dần vào tim não.
Bản Chân Nguyên gần như đứng một chỗ khá riêng biệt với những bản nhạc của Phật Giáo mà tôi thường nghe trong các dịp lễ. Những bản nhạc ấy được gọi là nhạc thiền. Nhưng theo tôi đó là nhạc Đạo. Nhạc của Phật Giáo, Nhạc mang tính đạo pháp rất khác với Nhạc Thiền….Bản Chân Nguyên, nếu xét cho cùng thực ra cũng chưa hoàn toàn là một bài nhạc Thiền
Ta thử nghe hai câu:
Chân nguyên – Tiếng ấy quen thân từ thuở hồng hoang
Chân nguyên – Bóng dáng song sinh từ cõi địa đàng.
Nếu tôi không nhầm hai câu trên mang bóng dáng tư tưởng Kitô giáo… Nó mở ra khung cảnh của thời sáng thế. Tư tưởng này dường như không gặp trong sách vở kinh điển của Phật Giáo.
Chân nguyên – Chẳng cách không gian và chẳng thời gian
Chân nguyên – Người vẫn trung trinh chờ ta trở về
Hai câu này nói tới một góc độ rất nhỏ của Chân Nguyên. Bản chất đó chính là cái vượt thời gian, cái muôn đời, cái hằng cửu, cái không biến đổi, không tì vết, mãi mãi trinh nguyên và thủy chung… Đây cũng là một tư tưởng hiếm thấy trong Phật Giáo. Nếu có thì chỉ gặp ở những bậc cao tăng đức độ. Nhưng các Ngài không dễ nói ra.
Ngoài bốn câu trên , phần lời còn lại của bản nhạc là những lời khuyến thiện, nhắc nhở người nghe hãy quăng bỏ mọi ham muốn dục vọng để trở về với cái chí thiện, với Chân Thiện Mỹ cũng là trở về với cội nguồn Hư không, bất diệt của Chân Nguyên
.
Tiếng chuông chùa vang vọng từ xa
Sớm khuya như giục lòng ta trở về nơi quê nhà
Cuộc đời như khói như sương
Mà người sao mãi vấn vương
Mê lầm nên đau thương trầm luân mãi…
Lối đi về đốt tuệ thường soi
Tiếng từ âm mãi thường vang
Đường đi trải ánh nắng vàng
Trở về ân trú chân nguyên
Cuộc trần thôi hết đảo điên
Tâm thường như hư không Chân nguyên…
Rõ ràng đây là một bài khuyến thiện của môt vị Tỳ Kheo. Một bài thuyết pháp về cách sống và hành đạo. khuyên mọi người hãy tỉnh ngộ để khỏi vướng mắc vào mê lầm xem vật chất trên tất cả, là cứu cánh, là cùng đích của cuộc đời này… Bản nhạc như hồi chuông cảnh tỉnh chúng ta : Nếu xem vật chất là cứu cánh, thì đó là một mê lầm…Chỉ có Chân Nguyên mới cao cả, mới giải thoát tâm hồn. Và cuối cùng khi tâm hồn xua bỏ được bao dục vọng thì cuối ngã cuộc đời Chân Nguyên vẫn trung trinh đợi chờ chúng ta ở cõi an bình .
Khởi đầu bản nhạc với hai câu :
Chân nguyên – Tiếng ấy quen thân từ thuở hồng hoang
Chân nguyên – Bóng dáng song sinh từ cõi địa đàng
Bởi kết hợp được một cách hoài hòa hai tư tưởng lớn Phật Giáo và Kitô Giáo, tác giả Trực Tâm đã đi vào cái phá chấp của Thiền. Theo tôi đây là một điều hiếm hoi đối với các đệ tử Phật Giáo. Chính điểm này đã đưa tôi tới quyết định viết bài Rong Bút về bản nhạc Chân Nguyên này
Một trong những bản chất của Thiền là phá chấp. Thiền không thấp cũng không cao. Thiền không dài không ngắn, không đen không trắng, không tròn không vuông. Thiền ở trong tôi, trong anh, trong người Phật Tử, trong người Kitô Hữu, trong người Muslim, trong mọi nơi, mọi chốn, trong quá khứ, hiện tại, vị lai. Bởi đó chúng ta mới thấy chất thiền trong thơ
Mẫn Giác Thiền Sư
Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tòng đầu thượng lai
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai
Tô Đông Pha,
Lô Sơ .
Lô Sơn yên tỏa Triết giang triều
Vị đáo bình sanh hận bât tiêu
Đáo đắc hoàn lai vô biệt vị
Lô Sơn yên tỏa Triết giang triều
Khói sóng mù bay cảnh Triết giang
Một đời chưa tới dạ chẳng an
Tới rồi chẳng thấy điều chi lạ
Sương khói mù bay sóng Triết giang
Ngọc Danh phóng ngữ
Phạm Thiên Thư.
Chim từ bỏ động hoa thưa
Người từ tóc biếc đôi bờ hạ đông
Lên non kiếm hạt tơ hồng
Đập ra chợt thấy đôi dòng hạc bay
Mùa xuân mặc lá trên ngàn
Mùa thu mặc chú bướm vàng tương tư
Động nam hoa có thiền sư
Đổi kinh lấy rượu tâm hư uống tràn
Ta về rũ áo mây trôi
Gối trăng đánh giấc bên đồi dạ lan
Rằng xưa có gã từ quan
Lên non tìm động hoa vàng ngủ say
Trong các tác phẩm trên chúng ta không thấy bóng dáng câu Kệ câu Kinh nào. Nhưng khi nghe, khi đọc thiền như lãng đãng ở quanh ta. Không một lời khuyến thiện không xem cuộc đời là bể khổ và không kêu gọi con người đừng : Mê lầm nên đau thương trầm luân mãi.. (trích lời Chân Nguyên).
Những ai đã từng nghe nhạc Thiền , đọc thơ Hài Cú , xem vườn cảnh của người Nhật, chất thỉền và tinh túy của Thiền cứ nhẹ nhàng thấm dần vào tâm não. Khi bài nhạc đã hết, câu thơ đã xong, bước ra khỏi vườn cảnh âm hưởng của chúng cứ mãi âm vang trong tâm tưởng như một hồi chuông chiều trong không gian tĩnh lặng chốn thôn trang hay miền sơn cước.
Chân Nguyên : Chính là diệu tâm, là cõi niết bàn, là hư không của Phật Giáo. Là Chân Thiện Mỹ, là CõiThiên Đàng hay cũng chính là bản tính của Vô Thủy, Vô Chung của Thượng Đế, của Thiên Chúa.
Chân Nguyên cũng chính là ngọn đuốc soi đường dẫn lối ta khỏi mê lầm, khỏi lạc đường để đi trên con đường thiện hảo…Và ở cuối con đường chúng ta gặp được Chân Nguyên. Đó chính là bản lai diện mục của Đấng Tối Cao, Chí Thánh, Chí thiện. là Thiên Đàng, là Niết bàn.
Làm nhạc thiền, thơ thiền không dễ. Nói tới thiền càng không dễ một chút nào…. Chỉ những người có tâm Thiền thì lời nói, câu thơ, khúc nhạc, họa phẩm mới toát ra được cái tinh túy của Thiền.. Đó chính là cái Vô Ngôn, cái bản lai diên mục của Thiền, của Chân nguyên. Thiền càng giải thích càng rối rắm. Càng mong cầu tìm hiểu Thiên Chúa, Thượng đế chúng ta càng lúng túng .
THIỀN, Chân Nguyên, Thiên Chúa không thể dùng lời để nói, để quãng diễn. Hãy hiểu Thiền, Chân Nguyên, Thiên Chúa bằng trái tim từ bi, bằng tấm lòng nhân hậu, chan chứa yêu thương tình nhân loại. Hãy lắng đọng Tâm hồn trong an bình, tĩnh lặng. Rồi một ngày nào đó khi chúng ta nghe được cái người khác không nghe được. Thấy cái người khác không thấy được. Lúc đó Chân Nguyên sẽ ở ngay trong tâm hồn của chúng ta và sẽ ngộ được công án làm nhức óc bao nhiêu thiền sinh:
“Thế nào là tiếng vỗ một bàn tay”
Xin hãy nghe từng lời từng câu được tác giả Trực Hối nói với ta về Chân Nguyên. Bởi chúng ta quá mê lầm trong tham sân si nên không thấy Chân Nguyên. Vì trước con mắt người đời vật chất, tiền tài , quyền lực của cuộc sống hiện hữu đẹp và quyến rũ hơn Chân Nguyên ở cõi tĩnh lặng, vô ngôn rất nhiều……
Như vậy. bản nhạc Chân Nguyên có phải là một bản nhạc thiền ? Xin nhường sự phán đoán cho quý độc giả
California July 27, 2013
